สภาพแวดล้อมทางวัฒนธรรมและการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ จังหวัด น่าน

การตั้งถิ่นฐานชาวขมุ

• ชาวขมุตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณที่สูง โดยชอบสร้างบ้านอยู่ตามริมชายเขา

• ลักษณะบ้านของชาวขมุจะรวมกันเป็นกลุ่ม

• มีการเลือกที่จะตั้งเลือกบริเวณที่ใกล้แหล่งน้ำมักเป็นเนินสูงริมน้ำ

• สภาพหมู่บ้าทั่วไปจะ ข้อนข้างสะอาดไม่มีพืชผักหรือไม้ยืนต้น ให้เห็น

เครื่องแต่งกาย

ชาวขมุส่วนมากไม่มีวัฒนธรรมในการทอผ้าใช้เอง มีกลุ่มขมุลื้อซึ่งมีการทอผ้าฝ้ายเพื่อทำเสื้อผ้าใช้เอง เหตุนี้เองชาวขมุกลุ่มต่างๆ
จะมีวิธีการแต่งกายเช่นเดียวกับกลุ่มไตที่อยู่ในบริเวณเดียวกัน สำหรับชาวขมุในจังหวัดน่าน จะใช้ซิ่นลายขาวงแบบไทยลื้อ
และสวมเสื้อผ้าหนาสีน้ำเงินเข้มตัวสั้น ตกแต่งด้วยผ้าด้ายสีและเหรียญเงิน ใส่กำไลเงินรูปร่างค่อนข้างเล็ก และกำไลข้อมือ มักโพกผ้าสีขาว
ในชีวิตประจำวันจะพบการแต่งกายเหล่านี้เฉพาะกลุ่มหญิงมีอายุ
สำหรับเครื่องแต่งกายของผู้ชายแต่เดิมใช้นุ่งผ้าเดี่ยวในปัจจุบันไม่มีแต่งกายแล้ว ซึ่งในปัจจุบันนิยมแต่งกายเฉพาะในงานพิธีกรรมเท่านั้น
ส่วนผู้หญิงแต่เดิมเปลือยอกผู้หญิงนิยมเจาะหูเป็นรูกว้างใช้ดอกไม้เสียบประดับ

โครงสร้างทางสังคม

ชาวขมุเชื่อว่าตนมีบรรพบุรุษ ที่สืบเชื้อสายมาจากสัตว์หรือพืชบางชนิด บุคคลที่อยู่ในตระกูลเดียวกันจะแต่งงานกันไม่ได้
และแต่ละตระกูลจะมีวิธีเลี้ยงผีที่ต่างกัน หรือกล่าวได้ว่า กำหนดวัฒนธรรม วิธีการประพฤติปฏิบัติตนตามจารีตประเพณีที่ต้องถือปฏิบัติในครอบครัวคือ
การถือผีบรรพบุรุษหรือผี ในชีวิตประจำวัน ชาวขมุจะถือผีฝ่ายชาย เมื่อแต่งงานแล้วฝ่ายหญิงต้องอยู่บ้านของพ่อแม่สามี
ระเบียบวิธีในการเลี้ยงผีจะต้องทำตามวิธีของผีฝ่ายสามี สังคมชาวขมุถือว่าฝ่ายชายมีความสำคัญ เป็นผู้นำประกอบพิธีกรรมต่างๆ
เป็นผู้ปกครองตัดสินใจสิ่งต่างฯ

ครอบครัว

ในครอบครัว ผู้หญิงมีหน้าที่ตื่นตอนเช้ามืด หุงข้าว แล้วตักน้ำ ตำข้าว และ ในตอนบ่ายจะเข้าป่าเพื่อเก็บฟืนรวมถึงปลูกผักสวนครัว
ส่วนผู้ชายจะทำหน้าที่เข้าป่าล่าสัตว์ ทำเครื่องจักสาน และประกอบพิธีกรรมต่างๆกับผู้เฒ่าผู้แก่ ส่วน ลูกหลานหรือเด็ก จะเล่นอยู่บ้านหรือช่วยพ่อแม่ดูแลน้อง
เลียงควายตำข้าว และประกอบพิธีกรรมต่างๆ

อาชีพ

ชาวขมุทำการเกษตรเป็นหลัก เพื่อการใช้ในการดำรงชีจิตเท่านั้น คือปลูกพืชส่วนใหญ่เพื่อการบริโภคในครัวเรือ เช่น ปลูกข้าว เผือก มัน
และเครื่องปรุงรสอาหารต่างๆ ได้แก่ พริกตะไคร้ ข่า สะระแหน่ หอม กระเทียม เป็นต้น ส่วนพืชไร่และไม้ยืนต้นมีเล็กน้อย ได้แก่ ข้าวโพด ถั่ว กล้วย ขนุนมะขาม
มะม่วง ฯลฯ ซึ่งชาวขมุปลูกไว้กิน ถ้ายังมีเหลืออยู่บ้างก็นำมาแบ่งปันให้ญาติพี่น้องมีการปลูกพืชเศรษฐกิจ เช่น ข้าวโพด และฝ้ายเพื่อขาย
และการปลูกข้าวของชาวขมุโดยมากทำแบบไร่เลื่อนลอยและไร่หมุนเวียนและมีส่วนน้อยที่มีนาปลูกข้าว นอกจากนั้นก็ปลูกพริก ฝ้าย
และข้าวโพดไว้ซึ่งปลูกเพื่อบริโภคเองและเลี้ยงสัตว์