ภาพที่ 2.3 ภาพแสดงลักษณะการม้วนฝ้าย

การย้อมสีฝ้ายสามารถย้อมได้ทั้งผ้าที่ทอเป็นผืนแล้วหรือย้อมเส้นด้ายที่ได้จากฝ้ายก่อนนาไปทอซึ่งการย้อมเส้นฝ้ายก่อนนาไปทอนั้นจะมีข้อดีคือสามารถนาไปสลับสีทอให้เกิดลวดลายในผืนผ้าได้ต่างจากการย้อมสีผ้าทอเป็นผืนซึ่งจะสามารถย้อมได้เป็นผืนสีเดียวสีที่ใช้การย้อมเส้นฝ้ายของกลุ่มผู้ทอผ้านั้นมี2ลักษณะคือการย้อมด้วยสีวิทยาศาสตร์และสีที่ได้จากธรรมชาติเช่นเปลือกไม้ใบไม้ซึ่งในที่นี้จะกล่าวถึงการย้อมสีแบบธรรมชาติที่มาจากภูมิปัญญาและได้สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน

การย้อมสีธรรมชาตินั้นได้จากพืชพรรณที่มีในท้องถิ่นซึ่งจะให้สีย้อมที่แตกต่างกันอีกทั้งยังมีเทคนิคในการทาให้สีย้อมที่ได้นั้นมีความเข้มหรืออ่อน ให้ความสวยงามแตกต่างกันไปอีกด้วย ซึ่งสีที่ได้จากพืชนั้นสามารถนามาย้อมสีต่าง ๆ ได้ดังนี้

การย้อมสีฝ้ายมีเทคนิคที่ทาให้เกิดลวดลาย และความสวยงาม แตกต่างกันโดย 3 วิธีคือ

1. ย้อมผืนฝ้าย ที่ได้จากการทอแล้ว ลักษณะนี้จะย้อมได้สีเดียวต่อผืน

2. ย้อมเส้นฝ้าย เพื่อนาไปแยกสีใช้งานในการทอ ทาให้สามารถสร้างลวดลาย ด้วยการคิดลวดลาย และใช้สีสลับให้เกิดลวดลาย

3. ย้อมเส้นฝ้ายแบบมัดก่านเป็นวิธีที่มีความนิยมเช่นกันเพราะการมัดไจเส้นฝ้ายก่อนนาไปย้อมทาให้เกิดการติดสีเฉพาะส่วนที่ไม่ได้มัดเมื่อนาเส้นฝ้ายที่ย้อมแบบมัดก่านไปทอ ก็จะได้ลวดลายที่สวยงามอีกรูปแบบหนึ่ง

เตาไฟ

กะละมังสังกะสีใสฝ่ายเพื่อต้ม

ไม้พาย

ภาพที่ 2.5 แสดงอุปกรณ์ที่ใช้ในการต้มฝ้าย

ภาพที่ 2.6 แส้งขั้นตอนการย้อมสีฝ้าย

ภาพที่ 2.7 แสดงลักษณะการต้มและตากฝ้าย

ผ้าซิ่นของจังหวัดน่าน เป็นผ้าซิ่นที่มีชื่อเสียงด้านความงดงามและมีเอกลักษณ์กลุ่มทอผ้าทุกกลุ่มมีการทอผ้าซิ่นเป็นผ้าหลัก แต่ละกลุ่มนั้นก็มีความชานาญแตกต่างกันไป ทั้งทางด้านการให้สี การทอลวดลายซึ่งทักษะการทอที่มีนั้นคือภูมิปัญญาที่ล้าค่าที่ได้ถูกถ่ายทอดสืบมาตั้งแต่บรรพบุรุษเป็นสิ่งแสดงถึงวัฒนธรรมจากอดีตที่ยังมีความชัดเจนอยู่ในปัจจุบันดังจะเห็นได้จากการแต่งกายส่วนใหญ่ของหญิงชาวน่านที่ยังนุ่งผ้าซิ่นทั้งในแบบดั้งเดิมหรือประยุกต์ให้ดูทันสมัยจากการรวบรวมข้อมูลนั้นผ้าซิ่นในจังหวัดน่านมีหลายรูปแบบเนื่องจากการอาศัยอยู่ของประชากรหลายชาติพันธุ์ในอดีตจึงมีการแลกเปลี่ยนทางด้านวัฒนธรรมผ้าซิ่นโบราณส่วนใหญ่เป็นของสะสมของผู้ที่ชื่นชอบผ้าโบราณบางส่วนจัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์บางครอบครัวก็ยังมีของบรรพบุรุษเก็บไว้เป็นมรดกตกทอดด้วยรู้ซึ้งในคุณค่าของวัฒนธรรมการทอผ้าที่เป็นชื่อเสียงของท้องถิ่นตน

ปัจจุบันกลุ่มทอผ้ายังให้ความสาคัญในการทอผ้าซิ่นลักษณะเดิมแต่ละกลุ่มจะมีจุดเด่นเรื่องลวดลายสีที่แตกต่างกันออกไปและมีการประยุกต์ลวดลายใหม่ๆมาผสมผสานให้สวยงาม อีกทั้งยังมีการปรับและพัฒนาคุณภาพการทอการย้อมสีเพิ่มขึ้นด้วย

ภาพที่ 2.18 แสดงการเรียกชื่อตามโครงสร้งผ้าซิ้น

จากการสารวจผ้าซิ่นทอของจังหวัดน่านในปัจจุบันนั้นสามารถแบ่งลักษณะผ้าซิ่นตามลักษณะรูปแบบโครงสร้างแบบพื้นเมืองที่มีความนิยมและยังสืบสานการทอได้ 5 รูปแบบดังน

1. ซิ่นป้อง

2. ซิ่นม่าน

3. ซิ่นเชียงแสน

4. ซิ่นคาเคิบ

5. ซิ่นก่าน (มัดก่านหรือคาดก่าน)

6. ซิ่นลายไทลื้อ

7. ซิ่นลายน้าไหล

ได้รับอิทธิพลลวดลายที่สวยงามจากชาวไทลื้อเนื่องจากมีชาวไทลื้ออาศัยอยู่มากที่สุดในแถบอาเภอปัวอาเภอท่าวังผาอำเภอเฉลิมพระเกียรติอาเภอทุ่งช้างและอาเภอเชียงกลางกลุ่มชาวไทลื้อมีวัฒนธรรมเอกลักษณ์ที่โดดเด่นมากคือการทอผ้าผ้าทอของชาวไทลื้อมีความงดงามด้วยการผสมผสานลวดลายหลากหลายที่มีความหมายและสีสันที่สวยงามลายไทลื้อมีเทคนิคการทอด้วยเทคนิคการ“เกาะ”หรือ“ล้วง”เช่นเดียวกันกับการทอผ้าลายน้าไหลโดยจะทอลวดลายอยู่ในโครงสร้างของผ้าซิ่นม่านและซิ่นป้องลวดลายส่วนใหญ่เป็นลวดลายพื้นฐานและลวดลายที่มีความหมายในเชิงสัญลักษณ์ ซึ่งได้รับแรงบันดาลใจจากธรรมชาติ จินตนาการความเชื่อและศรัทธา ลวดลายทอที่พบ ในแบบรูปทรงเรขาคณิต ได้แก่ ลายกาบ ลายหน่วย ลายขอ ลายเครือขอ ลายดอกจ้าย เป็นต้น และลวดลายธรรมชาติ คือ ลายดอกไม้ กับลายสัตว์ ซึ่งลายดอกดอกไม้ อาทิเช่น ลายดอกแก้ว หรือ ดอกจัน ลายเครือเถา ลายต้นไม้ ลายช้าง ลายสิงห์ ลายนาคหรือมังกร ลายนกลายนกหัสดีลิงค์ เป็นต้นและลวดลายในพิธีกรรม ทาขึ้นเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา ซึ่งปรากฏบนตุง ทางด้านลวดลายนั้น จะประกอบด้วย ลายรูปปราสาทลายต้นดอก ลายรูปสัตว์ 12 ราศี เป็นต้น

ภาพที่ 2.24 แสดงภาพผ้าไปลื้อ บ้านดอนมูล อ.ท่าวังผา

• บทที่ 1
• บทที่ 2
• ถัดไป บทที่ 3 การวิเคราะห์งานศิลปหัตถกรรมเครื่องเงิน
• บทที่ 4
• บทที่ 5